De grafsteen van Daniel van Horpmaal en zijn twee echtgenotes, Helvidis en Loretta. (1309-1321-ca. 1333).

 De oudste grafsteen in Limburg met een voorstelling van drie personages.

Deze grafsteen, in blauwe hardsteen, bevond zich volgens kanunnik Daris in 1875 binnen in de kerk, voor het missiekruis. Nadien werd hij verplaatst en voor de ingang van de voormalige sacristiedeur gelegd, waar hij nu nog steeds ligt. De steen is op verschillende plaatsen gebroken en de rechter bovenhoek ontbreekt ondertussen.  De uitsparingen waarin eertijds koperen inlegstukken zaten, zijn nu opgevuld met mortel. (gezichten en handen) Schijnbaar was er ten tijde dat men de wrijfafdruk maakte nog een stuk koperen inzet aanwezig zoals we op de afbeelding hieronder kunnen zien. Ik hoop dat de gemeente Heers bijtijds de belangrijkheid van dit monument inziet zodat het gerestaureerd kan worden en bewaard wordt voor ons nageslacht.

Graftekst :
+ ANNO DNI MILLESIMO TRICENTESIMO VIGE
SIMO PRIMO IN DIE BI REMIGII OBIIT
LORETTA UXOR DANIELIS DE HORPALE ORA
TE PRO EA + ANNO DNI MILLESIMO TRICEN
TECIMO NONO IN CRASTINO BE KATHERINE
VGIS OBIIT HELVIDIS UXOR PREDICTI
DANIELIS ANIMA EIUS REQUIESCAT I PACE + OBIIT
DANIEL DE HORPALE ARMIGER ANNO
ANATIVITATE DOMINI MILLESIMO TRICETESIMO

Vertaling :

+ IN HET JAAR ONS HEREN 1321 OP DE FEESTDAG VAN
DE HEILIGE REMIGIUS (13 januari) OVERLIJDT
LORETTA DE ECHTGENOTE VAN DANIEL VAN HORPMAAL
BIDT VOOR HAAR + IN HET JAAR ONS HEREN 1309
OP DE FEESTDAG VAN DE MAAGD KATHERINA (25 november)
OVERLIJDT HELVIDIS DE ECHTGENOTE VAN VOORNOEMDE
DANIEL DAT HAAR ZIEL RUSTE IN VREDE + IN HET JAAR VAN ONS
HEREN GEBOORTE 13.. OVERLIJDT DANIEL
VAN HORPMAAL WAPENDRAGER…………..

Ten opzichte van andere grafplaten uit dezelfde tijdsperiode is het architecturale gedeelte hier echt tot een minimum herleid. Boven de drie personages bevindt zich slechts een zeer eenvoudige drielobbige boog. Onder de middelste boog staat Daniel van Horpmaal, volledig gekleed in een maliënkolder die zelfs het hoofd bedekt. Hij houdt zijn handen gevouwen net zoals zijn twee echtgenotes. Op zijn bovenkleed bemerken we een drietal wapenschilden die ook op zijn groot wapenschild voorkomen. Hij draagt een wapengordel waaraan een zwaard met ronde pommel bevestigd is. De dame, met sluier,  aan de rechterzijde op de afbeelding draagt een mooi gedrapeerd en ruim zittend bovenkleed dat ze onder de armen vasthoudt. De andere dame draagt een mantel waarin we twee splitten zien waardoor de armen naar buiten steken. Daniel van Horpmaal heeft een windhond aan zijn voeten liggen. De dames worden begeleid door een basset. (de honden aan de voeten van de figuren zijn de zinnebeelden van de huwelijkstrouw) Ter hoogte van de sporen van de ridder zien we nog de contouren van een haas of een konijn. Volgens de onderzoekers van Caster en Op de Beeck is zo een voorstelling uiterst zeldzaam op Maaslandse grafplaten. De haas was het zinnebeeld van snelheid maar ook van vruchtbaarheid. (bijv. de paashaas) In dit geval is het mogelijk dat de haas die tussen de ridder en zijn echtgenote staat aangeeft dat er een nageslacht was. We weten dat Daniel van Horpmaal met zijn tweede echtgenote kinderen had; en bijgevolg is de dame die rechts van hem staat zijn tweede echtgenote Loretta.

De weinig gebruikelijke opstelling van de graftekst in sierlijke gotische majuskels valt al dadelijk op bij het bestuderen van de tekst. We zien dat de twee laatste lijnen onder de graftekst niet ingevuld zijn. Dit wijst erop dat de grafplaat kort na het overlijden van Loretta in 1321 moet gemaakt zijn, dus tijdens het leven van Daniel van Horpmaal. Daris beweert dat de ridder op deze grafplaat Daniel van Heks, alias van Horpmaal, is. Hij zou overleden zijn in 1332. Andere geschiedschrijvers beweren dat Daniel van Horpmaal nog vernoemd wordt in 1339… Lauretta, de tweede echtgenote van Daniel van Horpmaal was de dochter van Gille del Changel en Catherine Surlet volgens le Miroir des Nobles de Hesbaye. Over de afkomst van Helvidis weten we echter niets.

Als we even oppervlakkig naar de wapenschilden kijken bemerken we dat de ridder het wapen van Horpmaal niet voert. Dit wapen was een gouden klimmende leeuw op een rode achtergrond. De Loonse historicus kanunnik Daris kwam ook al tot deze vaststelling. Hij merkte de versmalde schuinbalk op het wapen op als teken van onwettige geboorte. (zulke schuine dunne lijn, noemen we een bastaardlijn) Wapenkundigen zoals Naveau en Poullet alsook de Borman houden er nog andere ideeën op na. De ene ziet het als een kruis met versmalde schuinbalk, de andere ziet het als een gevierendeeld schild met versmalde schuinbalk. In het Londens Victoria en Albert Museum bevindt zich een wrijfopname of “frotti” van deze steen uit 1888 en als men deze wrijfopname nader bekijkt, kan men zich, mijn inziens niet van de idee ontdoen dat er een leeuw op de wapenschilden voorkomt. Dus toch het wapen van Horpmaal?

    

Bronnen :
De grafkunst in Belgisch Limburg – E. van Caster en R. Op de Beeck. 
Notices sur les églises – J. Daris, dl. 6.
Le Miroir des Nobles de Hesbaye – J. de Hemricourt.
Armorial Général – J.B. Rietstap.

---

Jo Billen december 2011