Gedenkzuil (in de volksmond het “Mannekenpis” genoemd)
De familie de Marchant et d’Ansembourg kwam reeds in de 16de eeuw te Bouvigne voor en werd – op 8 augustus 1681 – in de adelstand opgenomen (1).
In 1728 wordt de heerlijkheid Ansembourg tot baronie verheven ten voordele van Thomas Marchant en in 1749 wordt de baronie tot graafschap verheven en wordt hij Thomas de Marchant et d’Ansembourg (2).
In de Dries (in het kasteeldomein Hex) werd een gedenkzuil opgericht als aandenken aan het huwelijk van graaf Romain¬Joseph de Marchant et d’Ansembourg met barones de Hayme de Bomal, op 16 mei 1779. Hun huwelijk werd in de kapel van het kasteel van Heks ingezegend door prins-bisschop de Vel-brück (3).
Vroeger tot rond 1935 stond op die zuil een zgn. “Mannekenpis”. De lokale bewoners meenden immers dat het ging om een fontein als evenbeeld van het bekende Brusselse Manneken, maar dit is niet het geval! Het heeft volgens graaf Ghislain d’Ursel, de huidige eigenaar, nooit als fontein gefunctioneerd. Het is een loden beeld (hoogte: ca. 80 cm) dat een godheid voorstelt. Het beeld dateert naar alle waarschijnlijkheid van eind 18e eeuw; de kunstenaar is onbekend. De vraag stelt zich welke godheid wordt voorgesteld: hij is naakt, met vleugels op de rug; in de rechterhand heeft hij een lauwerkrans, in de linker een fakkel. We zijn er vrij zeker van dat het gaat om Cupido of Eros, de Grieks-Romeinse god van de liefde. Al van in de 5e eeuw v. Chr. wordt hij afgebeeld op Griekse vazen en reliëfs als een jongeling. Als Cupido is hij zeer algemeen in de schilder- en beeldhouwkunst in de renaissance en daarna, vaak eenvoudig als symbolische aanwezige bij liefdestaferelen. Pas vanaf deze periode zijn boog, pijl en pijlkoker zijn attributen; hier zijn deze echter afwezig. Wat betekenen nu de hier aanwezige attributen vleugels, lauwerkrans en fakkel? Vleugels zijn een teken van goddelijkheid. Ze symboliseren het vermogen bescherming te bieden. Een fakkel is symbool van leven, vurige liefde (godsdienstig en wereldlijk), het licht van de waarheid en het vuur van de zon. De brandende fakkel in de hand van Cupido symboliseert het vuur van de hartstocht.
In de Oudheid geloofde men dat het blad van de laurierboom bescherming bood tegen ziekte. De laurier was gewijd aan Apollo in zijn hoedanigheid van genezer en schutsgod van de geneeskunde. In de vroege Griekse kunst geeft Eros/Cupido een lauwerkrans aan liefdesparen. Al deze elementen werden in de tijd van de renaissance uiteraard hergebruikt (4).
Testament
Bij testament van 12 augustus 1783 had prins-bisschop de Velbrück zijn neef Romain-Joseph, als zijn algemeen erfgenaam aangesteld.
Na het overlijden van de prins-bisschop op 30 april 1784 in kasteel Hex, deed Romain-Joseph op 4 augustus 1788 de geërfde goederen, zowel de vrije als belaste, voor het hof van Loon releveren. Hij was heer van Ansembourg, Heks, Haren, Bommershoven en Vechmaal. Hij overleed op zijn kasteel te Fraiture op 10 februari 1798, terwijl zijn echtgenote te Heks stierf in 1806; ze werd in het koor van de kerk van Heks begra¬ven. Graaf Romain-Joseph de Marchant et d’Ansembourg werd geboren te Ansembourg op 14 mei 1745 (3). Uit hun huwelijk werden verschillende kinderen geboren, o.a. Francisca (Fanny) Charlotta Louisa, gravin de Marchant et d’Ansembourg, gebo¬ren te Luik op 21 januari 1781. In haar erfdeel verkreeg zij het landgoed van Heks (Hex) waar zij overleed op 9 februari 1867. Een andere dochter van Romain-Joseph was Marie Constance (Eugénie), geboren te Luik op 12 mei 1789 en gehuwd te Heks op 1 mei 1817 met Frans Karel Anton de Loë-Imstenraedt, die de eerste gouverneur van Limburg zou worden.
Bronnen:
I Van kasteel naar kasteel, deel 3, Hobonia 1989, door Paul Arren
2 Het wapenboek van de Belgische adel, door P. Janssens en L. Duer100
3 Bijdragen tot de geschiedenis van Heks, door Kan. Pluymers.
4 Geïllustreerde encyclopedie van symbolen in oosterse en westerse kunst, 1994, door James Hall.
Met dank aan graaf Ghislain d’Ursel
Jos Valley en Luc Proesmans (Heemkunde Groot-Heers)