De gemeente Opheers
Oudste vermelding als Ob here (1099-1138).
Gelegen in Droog-Haspengouw. Heuvelachtig landschap (88-127 m). Het dorp is gelegen in de lage vallei van de Wetterdelle, die ontspringt bij de voormalige hoeve van Herkenrode (Opheersstraat nr. 81) en uitmondt in de Oostherk; de vallei is een smalle N.-Z.-gerichte strook in het N.-deel van het grondgebied. Hierrond verheft het landschap zich en vertoont het typische Haspengouwse open field-uitzicht.
De Romeinse weg Tongeren-Gembloux doorkruiste het grondgebied van de gemeente.
Opheers behoorde tot het persoonlijke domein van de graven van Loon, dat in 1366 overgaat naat de Bisschoppelijke Tafel van Luik. In 1639 wordt de heerlijkheid Opheers, samen met Batsheers, in pand gegeven aan Henri de Rivière d’Arschot, heer van Heers, in 1771 aan baron François Lambert de Stockem, aartsdiaken en cantor van het St.-Lambertuskapittel van Luik.
In Opheers bevonden zich de laathoven van Hamel, van Hinnisdael en Horion. De abdij van Herkenrode bezat er een belangrijke grangia (cf. Opheersstraat nr.81) en een groot grondbezit, dat zich uitstrekte over de omliggende dorpen (ca.260 ha).
Op juridisch gebied ressorteerde Opheers oorspronkelijk onder de schepenbank van Gelinden; in XVIII worden Opheers en Batsheers hiervan gescheiden en vormen samen één schepenbank, aanvankelijk samengesteld uit Gelindse schepenen. Het Oppergerecht van Vliermaal fungeerde als beroepshof.
Op bestuurlijk gebied was Opheers een afzonderlijke gemeente met een jaarlijks verkozen burgemeester.
Helemaal in het Z. van het grondgebied, op de grens met Lantremange (Waremme), stroomt de Jeker; hier bevond zich de thans verdwenen watermolen van Warlege, voor het eerst vermeld in 1034 als goed van de St-Laurentabdij van Luik.
Opheers werd evenals de omringende gemeenten zwaar getroffen door de oorlogen in de loop van XVII en XVIII. In 1636 werd het dorp en de kerk door de ruiterbenden van Jan van Weert afgebrand.
De St.-Lambertuskerk was een filiaalkerk van de kerk van Heers. De St.-Servaaskapel van Middelheeers (Heers) was afhankelijk van de kerk van Opheers. Het patronaatsrecht was in handen van de collegiale St-Deniskerk te Luik. Het kapittel hief twee derden van de tienden, de pastoor had recht op de rest. De kerk bezat het dooprecht.
Opheers was steeds een landbouwdorp, zonder industrie. Thans wordt naast de traditionele tarweteelt vooral de suikerbietenteelt beoefend. Meer dan 60% van de actieve bevolking is forens.
Het dorp ontstond aan de oevers van de beek, die ontspringt bij de hoeve van Herkenrode (cf. supra); deze beek stroomde in XIX A nog open door het midden van de huidige Opheersstraat. Het nederzettingspatroon is dan ook dat van een straatdorp, in het Z. uitwaaierend in de straten die naar de velden leiden. De bebouwing wordt van oudsher gekenmekt door een aantal grote hoeven.
Oppervlakte: 415 ha. Aantal inwoners: 386 (1970).
- Opheers anno 1985. Een terugblik. Opheers, 1985.
- BAUWENS-LESENNE M., Bibliografisch repertorium van de oudheidkundige vondsten in Limburg behoudens Tongeren-Koninksem (vanaf de vroegste tijden tot de Noormannen), (Oudheidkundige repertoria, Reeks A: Bibliografische repertoria; 8), Brussel, 1968, p. 272.
- DYCK, A.H. VAN, Een memorieboek uit de 18de eeuw te Opheers. (Limburg, 37, 1958, p. 209-211).
- JANSSEN de LIMPENS K.J.T., Leen- en laathoven in de Maaslandse territoria voor 1795, (Limburgs Geschied- en Oudheidkundig Genootschap; 6), Maastricht, 1974, p. 116.
- PAQUAY J., Les paroisses de l’ancien concile de Tongres, y compris les conciles de Hasselt et Villers-l’Evêque démembrés du même concile. (Bulletin de la Société d’Art et d’Histoire du Diocèse de Liège, 18, 1909, p. 268-269).
- De gangria te Opheers van de cisterciënzerinnenabdij van Herkenrode. Bijdrage tot de agrarische geschiedenis en gedeeltelijke uitgave van het cijnsboek (1289) Licentiaatsverhandeling, 1977, V.U.: Brussel.
- ULENS R., Molen van Warlege (Opheers), (Limburg, 12,(3),1930-31, p. 60).
- VANDEVELDE S., Een memorieboek uit de 18de eeuw te Opheers. (Limburg, 37, 1958, p. 209-214).
Bron: Pauwels D., Schlusmans F. met medewerking van Muyldermans E. & Rombouts J. 1999: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Limburg, Arrondissement Tongeren, Kanton Borgloon, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 14N4, Brussel – Turnhout.
https://inventaris.onroerenderfgoed.be/
Georges Vanschoonwinkel maart 2023