St.-Pieterskapel te Heurne
De stichtingsdatum van de Romaanse kapel is niet bekend, doch situeert zich waarschijnlijk vóór eind 13e eeuw; de aanwezigheid van de grafstenen van de heren van Horne doet vermoeden dat zij de stichters waren.
In 1554 wordt een nieuw portaal aangebracht; mogelijk wordt dan het roosvenster boven het portaal geplaatst en de oorspronkelijke vensters vervangen door mergelstenen vensters met gotische profilering, waarvan resten van de omlijsting in het schip bewaard bleven.
In 1628 worden het koor en het altaar als vernield vermeld; de oorzaak hiervan is niet bekend; een datering 1662 in de oostelijke gevel van het koor verwijst naar de heropbouw van dit gedeelte; de thans duidelijke scheiding tussen schip en koor dateert uit deze periode, evenals de resten van de mergelstenen omlijsting van de rondboogvensters. In 1700 en 1725 worden dakwerken uitgevoerd. In 1800 worden de vensters vervangen door de huidige, kalkstenen vensters; dit gebeurt waarschijnlijk gelijktijdig met de bepleistering en decoratie van het interieur, welke werken door een chronogram 1752 gedateerd zijn. Verdere restauraties in 1906 (dakwerken) en 1971-73 (herstelling van de toren); bij l.g. restauratie werd een later toegevoegd, bakstenen portaal afgebroken, toren en dak hersteld. Grondige restauratie in 1989-90 o.l.v. P. Stevens (Hasselt).
De kerk ligt te midden van het kerkhof, dat nooit ommuurd was, maar omgracht en voorzien van een aarden wal; het is thans omhaagd.
Romaanse kapel, waarvan de plattegrond een zaalkerk beschrijft met schip van twee travees en koor van een rechte travee met vlakke sluiting. Opgetrokken uit breuksteen (silex), met verwerking van Romeins materiaal, ondermeer pannen, waarschijnlijk afkomstig van de in de buurt gelegen villa. De mergelstenen hoekbanden dateren waarschijnlijk uit de periode van de heropbouw van het koor; l.g. is voorzien van een plint met mergelstenen afzaat. Zadeldaken (leien). Met leien beklede dakruiter boven de oostelijke gevel, onder ingesnoerde naaldspits. De oostelijke gevel is voorzien van een rondboogportaal in een geprofileerde kalkstenen omlijsting met negblokken en datering 1554 op de sluitsteen; erboven een mergelstenen roosvensters, mogelijk uit dezelfde periode. De zijgevels zijn voorzien van getoogde vensters in een kalkstenen omlijsting met sluitsteen en negblokken in regelmatige verband, daterend van 1752. In de zuidelijke gevel bleef een gedeelte bewaard van een geprofileerde mergelstenen omlijsting van een spitsboogvenster. Het koor behield in beide zijden resten van de mergelstenen omlijsting van de oorspronkelijke rondboogvensters. De westelijke gevel van het koor is voorzien van een gedicht venster onder mergelstenen latei met bakstenen ontlastingsboog, waarboven de mergelstenen gevelsteen met datering 1662; de geveltop is van baksteen.
Bepleisterd interieur.
Overdekking d.m.v. een vlakke zoldering. Beschildering en rococo-stucwerk dateren van 1752 zoals blijkt uit een op de zoldering geschilderd chronogram: IN GLORIAM CEPHAE DECOROB (fig. 210), (575).
Meubilair:
– beeld van St.-Lucia, gepolychromeerd hout, Meester van de heilige Lucia van Oostham, gothico-renaissance (1530-1540);
– beeld van St.-Petrus, gepolychromeerd hout (eind 1600-begin 1700); beeld van St.-Leonardus, geperst karton (eerste helft van de 18e eeuw);
– calvariekruis, hout, oorspronkelijk gepolychromeerd (1700?).
– portiekaltaar, aan weerszijde geflankeerd door een lambrisering, beschilderd en gemarmerd hout (XVIII d), gerestaureerd in 1845 volgens een datering bovenaan het altaar.
– preekstoel, thans gebruikt als altaar, eik (tweede helft van de 18 e eeuw).
– doksaal met balustrade, eik (1800).
– decoratieve plafondbeschildering en florale motieven in de vensternissen. Kerkbanken, eik (eerste helft van de 19 e eeuw).
– grafsteen met persoonsvoorstelling van Daniel van Hinnisdael, genaamd de Horne († 1298); – grafsteen van de familie de Bellefroid, o.m. Robertus de Belfroid, schout en schepen van Vechmaal († 17..), Maria Hamonts, zijn echtgenote († 1751) en Petrus de Belfroid, schout van Vechmaal († 1770);
– grafsteen van de familie Bosch (1723).
– Op het kerkhof, grafsteen van Jenena van Hunusdael († 1636); fragment van een grafkruis met gotisch opschrift (1600).
- Laat-gotische beeldsnijkunst uit Limburg en Grensland, St.-Truiden, 1990, nr. 253.
- CASTER E. VAN – OP DE BEECK R., De grafkunst in Belgisch Limburg. Vloerzerken en -platen met persoonsvoorstellingen (13e tot 17e eeuw). (Maaslandse Monografieën; 4), Assen, 1981, p. 56-57.
- DEWELF A. e.a., Het dorpsverleden van Vechmaal, Vechmaal, 1978, p. 65-76.
- DEWELF A. -K. ANCIAUX, De St.-Pieterskapel van Horne en haar landelijke omgeving, Vechmaal, 1990.
- GEUKENS B., Fotorepertorium van het meubilair van de Belgische bedehuizen, Prov. Limburg, Kanton Borgloon, Brussel, 1977, p. 48.
- LAERE R. VAN, Het Luciabeeld van Sint-Pieters-Horne (Vechmaal), (Limburg, 66, 1987, p. 220-221).
- SIMENON G., Geschiedenis der voormalige heerlijkheid Vlijtingen, Maastricht, 1901., p. 727-728.
Bron: Pauwels D., Schlusmans F. met medewerking van Muyldermans E. & Rombouts J. 1999: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Limburg, Arrondissement Tongeren, Kanton Borgloon, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 14N4, Brussel – Turnhout.
Auteurs: Schlusmans, Frieda
Vanschoonwinkel Georges augustus 2012