De tram in Groot-Heers (1)
Ik herinner me levendig dat in mijn peuter- en kwajongenstijd, ik gefascineerd was door die vuur- en dampspuwende machines die een aantal karretjes trokken terwijl ze tjoekend en fluitend voorbij denderden.
Een reizigerstrein en een “marchandiese” op fotos daterend van 1892 en 1893.
Dank voor de foto’s aan Paul Boes.
Later in het vervolg komt er nog een technische beschrijving van de afgebeelde voertuigen
Bij Tante Maria in Kerniel kon ik van op de “tjepkes nô de wei” achter de hoeve de spoorweg zien waar een aantal treinen per dag langsgereden kwamen, luid fluitend de aankomst naar de halteplaats aankondigend. En bij mijn Pâât te Heers aan de Steenweg (mevrouw Koll-Knaepen) liepen er elektrische trams maar ook puffende “marchandieses eûver de giddes oân den andere kâant van de steijvig”. De statie was er maar een honderdtal meters van af, zodat elke keer als “de zijn aanloop nemende locomotief” kwam aangepuft ik stond te kijken… de machinist en zijn helper wenkten (wuifden) steevast naar mij…
In de loop van de jaren heb ik op rommelmarkten en in tweedehandswinkels een nogal uitvoerige verzameling boeken over trams en staf- en andere kaarten bijeengesprokkeld. Ik bezit ook veel topografische kaarten, Michelin kaarten en wegenkaarten van De Rouck van voor de oorlog
Dat maakte bij mij de idee wakker om wat te schrijven en te illustreren… aanvullend op het artikel van Arnold Dewelf in de dorpskalender van Heers..
Waar liepen de lijnen in Groot-Heers en waar was er een gepland die er door de oorlog niet kwam… (zie bijliggende afbeelding van een vooroorlogse topografische kaart uit 1933).
Er was de meest bekende en meest zichtbare lijn van Sint-Truiden naar Luik, met aftakking naar de râperie te Mechelen-Bovelingen. Er was dan ook de lijn Oreye-Borgloon-Kortessem, die daar aansloot op de lijn Hasselt-Tongeren.
En even voor de oorlog is er volgens een vermelding in het boek “Les Tramways au Pays de Liège” een lijn voorzien geweest van Borgloon naar Heers. Maar die is er nooit gekomen omdat na de oorlog de trams systematisch vervangen werden door bussen: een van Hasselt naar Heers en een van Heers naar Tongeren. Ook de lijn naar Luik en Sint-Truiden werd bij de verbreding van de Steenweg in 1957 vervangen door bussen. Ook die lijn 26 waarmee ik naar de Universiteit van Luik reisde bestaat niet meer. Er is nu een uitbreiding van het stadsnet van De Lijn te Sint-Truiden tot Oreye (lijn S6), waar de meeste bussen aan de rotonde van Ramkin rechtsomkeer maken, terug naar Sint-Truiden. Slechts enkele bussen rijden tot aan de stelplaats van TEC te Oreye. Maar dat is een andere verhaal.
Historische nota’s:
Waar beter dan in het boek van Jos Neyens: De Buurtspoorwegen in de Provincie Limburg van 1889 tot 1961, uitgegeven bij Van In te Lier in 1972 kan men beter de belangrijkste gegevens lezen voor wat de Limburgse lijnen betreft.
De pachtende maatschappij was vooreerst de NV. Limburgse Stoomtramweg Maatschappij, gesticht door een akte van 12 december 1887, verleden voor Notaris Georges Van Schoenbeek en verscheen in het Belgische Staatsblad van 30 december 1887. De maatschappij had zetel te Bree.
Door die maatschappij werden 8 lijnen geëxploiteerd, waaronder in het huidige Groot Heers de lijn Hasselt-Oreye (30 km lang). De aanleg ervan werd officieel in overweging genomen op 31 december 1888 maar de verschillende uitwerkingen van de aanleg werden steeds geweigerd. De uiteindelijke vergunning kwam er bij Koninklijk Besluit van 23 mei 1897 (Staatsblad van 7/8 juni 1897). De werken begonnen in 1898 voor het baanvak Hasselt-Borgloon dat op 1 september 1899 in gebruik genomen werd en de opening van het baanvak Borgloon-Oreye volgde op 15 november 1900. Dit is de lijn die tussen Oreye en Horpmaal de weg tussen die gemeenten kruiste en dan door Vechmaal en Heks naar Bommershoven liep. Vermits Arnold Dewelf daar een verhaal over schreef in de Dorpskalender, beperk ik mij tot het beschrijven van het ontstaan ervan
Ook de lijn Tongeren-Kortessem die op de vorige aansloot werd door deze maatschappij aangelegd.
Verder was de S.A. du Chemin de Fer Vicinal d’Ans à Oreye et Extensions van belang vermits die de aanleg van de lijn Sint-Truiden-Oreye-Ans (33 km lang) voor haar rekening nam. De maatschappij werd op 15 april 1892 opgericht te Herstal, bij akte verleden voor Notaris Emile Monseur en verscheen in het Staatsblad van 29 april 1892.
De lijn werd vooreerst in een eerste baanvak aangelegd tussen Ans en Oreye, geopend op 1 juni 1890.
Daarna kwam er na veel perikelen het baanvak Sint-Truiden-Oreye dat op 24 oktober 1892 geopend werd voor goederenvervoer en een maand later voor personenvervoer, op 26 november . Tussen Sint-Truiden en Brustem, Weg naar Aalst, was er gemeenschappelijk baanvak met de lijn Sint-Truiden-Hannut (in exploitatie vanaf 9 maart 1911).
Tussen de in overweging neming en de verschillende fases van aanleg verliepen moeizame onderhandelingen met openbare instanties en gemeenten.
Tijdens de eerste wereldoorlog werden verschillende lijnen door de Duitsers opgebroken, o.a. Kortessem-Oreye baanvak dat in 12 januari 1920 terug aangelegd was. Sint-Truiden-Luik werd echter niet opgebroken. Misschien omdat de lijn mede een alternatief was voor de verbinding tussen Luik en Brussel, waarvan de treinverbinding in beide wereldoorlogen bij bombardementen en sabotages vaker onderbroken geweest is. Maar hierover verder meer uitleg en verhaal.
Intussen werd geleidelijk aan de exploitatie van private maatschappijen overgedragen aan de N.M.V.B. Een wet van 11 oktober 1919 (Staatsblad van 20 oktober) liet de verbreking en herziening toe van zeker contracten gesloten vóór en tijdens de oorlog. De lijn Sint-Truiden-Oreye werd op 1 januari 1928 door de N.M.V.B. overgenomen.
Op 2 februari 1936 werd Sint-Truiden-Oreye-Ans verbonden met Luik-Vottem-Tongeren door de aanleg van het baanvak Alleur-Rocourt. Pas toen kon er een rechtstreekse personen tram ingezet worden naar het centrum van Luik.
Intussen kwam er ook een aftakking van Heers naar Marlinne voor het vervoer van suikerbieten naar de râperie te Mechelen-Bovelingen.
Louis Leduc 16/08/2009