Grafmonumenten te Heers

In de oude kerk van Heers waren nog enkele graf- en gedenkstenen ingemetseld. Bij de afbraak zijn er een aantal verloren gegaan; enkele andere grafmonumenten zijn nog steeds aanwezig.

De eerste (nog aanwezige) gedenksteen droeg de volgende wapens : drie lelies op een gouden achtergrond, van rechts naar links gebareerd (bastaardlijn); dit is het wapen de Rivière. Het tweede schild : in blauw een gouden keper, begeleid door 3 gouden korenaren, geplaatst 2-1. De wapens waren deze van E. Persens de la Rivière, natuurlijke broer van de baron van Heers en baljuw van de baronnie. (+25/01/1612) en van Antoinette de Crohin, zijn echtgenote (+4/11/1613) De steen droeg de volgende tekst rondom de wapens gebeiteld :

EXPECTO RESURRECTIONEM MORTUORUM
ET VITAM VENTURI SECULI

(In afwachting van de opstanding van de doden en het eeuwig leven)

Een tweede (verdwenen) gedenksteen droeg het blazoen van pastoor Deltour. Het was een wapen met een dwarsbalk waarover een zespuntige ster staat, in het schildhoofd 3 torens en in de punt een eg. De kleuren zijn ons onbekend. Hetzelfde wapen komt voor op zijn grafplaat die nu nog in de kerk aanwezig is. Zie hieronder.

 Schijnbaar is de steen geplaatst in 1750, we kunnen dit aflezen uit het chronogram DeCarne D CaeLos tenDo (DCDCLD = 1750) Dus heeft pastoor Deltour zijn eigen grafsteen laten plaatsen.

Hiernaast de zogenaamde “stomme epitaaf” uit de kerk van Heers. Deze grafmonumentjes werden binnen in de kerk geplaatst ter nagedachtenis van de overledene.

Zeer dikwijls werd op deze epitaafstenen de Calvarie uitgebeeld. We noemen deze epitaaf een stomme epitaaf omdat men geen tekst erop plaatste ondanks dat er aan de onderzijde een vlak voor voorzien was. Hoogstwaarschijnlijk dateert deze epitaaf uit de 17de eeuw. Het is goed mogelijk dat deze epitaaf toebehoorde aan Antoinette de Crohin, de dame die het retabel liet schilderen.

Deze monumentjes staan nooit boven de begraafplaats van de overledene; het zijn enkel gedenktekens voor een overledene.

De volgende grafteksten van verdwenen grafmonumenten spoorden we nog op :

ANNO DNI M CCC IN DIE BEATI GREGORII
PAPE OBIIT GERARDUS DICTIS WASSENBERG
DOMICELLUS DE HERS …… ANIMA EIUS PER DEI
MISERICORDIAM REQUIESCAT IN PACE AMEN

In het jaar ons heren 1300 op de feestdag van paus Gregorius (12 maart)
overleed Gerard, gezegd Wassenberg,
heer van Heers……. Dat zijn ziel door het
medelijden van de Heer ruste in vrede amen.

Dit is het grafschrift van Gerard van Heers, ook Wassenberg genoemd naar de naam van zijn moeder Maria Mathilde de Wassenberg.  Zijn vader was Walter of Wouter van Heers en hij was kamerheer van graaf Jan van Loon. Mathilde van Wassenberg trouwde een tweede keer; haar echtgenoot werd Guillaume de Dommartin de Warfusée gezegd de Waroux. Zij overleed in 1327en werd begraven in de Saint-Remykerk van Alleur. Haar zoon Gerard van Heers was verantwoordelijk voor de uitbreiding van de Heerse goederen waaronder Wimmertingen en Jesseren.

VITA SALUS VENIA LAPSORUM VIRGO MARIA
LUMINIS ETHEREI STELLA MEMENTO MEI
ANNO A NATIVITATE NNI MCCC XXXII ULTIMA MENSIS MARTII
OBIIT DNS IOHANNES DOMINUS DE HEERE MILES
CUIUS ANIMA PER DEI MISERICORDIAM
REQUIESCAT IN PACE AMEN

De zoon van Gerard van Heers was Jean of Johannes van Heers (+1332) en deze vocht aan de zijde van de prinsbisschop Adolphe de la Marck in de oorlog tegen de rebellie. De hierboven vermelde graftekst van Jean van Heers vinden we terug in het werk van Van den Berch. Misschien was dit een tekst die voorkwam op een grafsteen die in de kerk geplaatst werd net na de dood van Jean of Johannes van Heers. Een feit is dat er circa 1393 een koperen grafplaat geplaatst werd voor Johannes van Heers en Gerard van Heers. (Johannes was de oom van Gerard.) Hierop was de graftekst uiteraard weer wat anders :

HIC JACET DOMINUS GERARDUS
 DOMINUS DE HEERE MILES QUI OBIIT ANNO
 A NATIVITATE DOMINI NOSTRI
 JHESU CRISTI MILLESIMO TRECENTISIMO XCVIII
IN DIE BEATI DYONISII ORATE PRO EO
 ANNO A NATIVITATE DOMINI M
CCC XXXII ULTIMA DIE MENSIS MARCII OBIIT
 DOMINUS JOHANES DOMINUS DE HEERE
MILES CUIUS ANIMA PER DEI MISERICORDIAM
REQUIESCAT IN PACE AMEN.

Op de twee bogen boven de persoonsafbeeldingen lezen we :

VITA SALUS LAPSORUM VIRGO MARIA LUMINIS ETHEREI STELLA MEMENTO MEI.

De prachtige koperen grafplaat is omstreeks 1840 uit de parochiekerk van Heers verwijderd. Ze werd in 1861, samen met de koperen grafplaat van Ricalt van Rivieren uit 1554, verkocht door baron de Stockem aan de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis voor een luttele 1140 Frank.
Dit geld werd door de kerkfabriek aangewend om de verfraaiingskosten van de kerk te betalen bij een bisschoppelijk bezoek.

Eén van de mooiste “monumental brasses” verdween uit onze provincie. Deze monumentale plaat meet 255cm X 155cm en is van een uitzonderlijke kwaliteit omwille van de rijke versieringen en de tot in de puntjes uitgewerkte krijgsuitrusting. 

Hiernaast de afbeelding van de bewuste koperen grafplaat gemaakt door W.F. Creeny in 1884. 

Gerard van Heers had een groot aantal bastaardkinderen waaronder een zekere Gijsbrecht van Heers. Deze Gijsbrecht lag begraven in de Sint-Agathakerk van Berlingen. Zijn grafplaat uit 1441 is er nog steeds aanwezig. Op deze plaat zien we Gijbrecht in ridderuitrusting, met voor zich het wapenschild van Heers met de bastaardlijn die heraldisch loopt van rechts boven naar links onder.

HIER LEET BEGRAVEN …… VAN PIETERSHEIM WAS DIE STARFF INT IAER
ONS HEREN ALS MEN SCREEF M CCC XCIX OP SINTE ANDRIES AVENT
DIE ONS LIEVE HERE GENADICHT ZIJN WILLE BIDT VOER HARE SIELE AM.
HIER LIET BEGRAVEN VROUWE ALIS VROUWE VAN LINTERE ENDE
VAN HEERE WAS DE STARFF INT IAER ONS HEREN ALS MEN SCREEF
M CCCC XXI IX DAGHE IN NOVEMBRI GOD GHENADICH ZIJN

Hierboven de graf tekst van N.N. van Pietersheim, echtgenoot van Alis van Linter. We zien dat het wapen van de familie van Linter identiek is aan dat van Rivieren, wat erop wijst dat de familie van Rivieren rechtstreeks afstamde van de familie van Linter maar in feite zijn deze twee families één en dezelfde familie! NN van Pietersheim overleed in 1399 op 30 november, ’s avonds. Hoogstwaarschijnlijk zijn het echtpaar Van Pietersheim-van Linter (of Rivieren) de ouders van Raas I van Rivieren, heer van Neerlinter en een notoire vechtjas. In 1383 hielp hij Zoutleeuw verlossen van een bende bannelingen uit Gent en Leuven die overal het wettig gezag ondermijnden en nog andere steden wilden innemen. Na drie dagen belegering waren alle muiters gevangengenomen of dood geslagen. In 1388 werd Raas I van Rivieren gevangengenomen tijdens de belegering van de stad Gaver, een allodiaal goed van de hertogen van Brabant, dat hertog Willem van Gelder zich had toegeëigend. In 1408 nam Raas I van Rivieren het initiatief om de kerk van Neerlinter weer op te bouwen. In 1419 gaf hij zijn goedkeuring om in Ransberg een kapel te bouwen. In 1421 ontstond publieke verontwaardiging in Brussel. Het gerucht ging dat Raas I van Rivieren tijdens een twist de Jonker van Montjoie en de heer van Nassau gedood had, twee door het volk geliefde edellieden. Het was niet waar, deze edellieden waren niet dood. De heer van Neerlinter had wel met hen gevochten en was zelf gewond geraakt maar om de volkswoede te stillen zag de graaf van Sint-Pol, ruwaard van Brabant, zich verplicht om met de twee dood verklaarde edellieden op de Grote Markt te verschijnen. Raas van Rivieren werd gevangengenomen en opgesloten in de Steenpoort. Hij stierf op 21 mei 1425 en werd in het kartuizerklooster van Antwerpen begraven.

De laatste heer die de naam van Heers droeg was Gerard de Heers die zijn bezittingen te Wimmertingen en Jesseren zag erkennen voor de leenzaal te Kuringen in 1361.  Hij stierf op 9 oktober 1398.  Op die dag werd hij vermoord door de inwoners van Sint-Truiden die ook het kasteel en het dorp in 1383 al in de as legden en dit nog eens zouden doen in het jaar 1439. Hij was gehuwd met Catharina van Binsveld en zij hadden één dochter, Cécile.  Deze laatste was gehuwd met Raes de la Rivière d’Aerschot.  Hun huwelijkscontract werd opgesteld op het kerkhof van Dormaal onder een eik op 29 juni 1362. Deze echtverbintenis werd gezegend met 6 kinderen. Hun oudste zoon erfde de goederen en het kasteel van Heers. Deze Gerard de la Rivière stierf zonder nakomelingen en bijgevolg ging het goed over aan een zoon van zijn tweede broer, dus een kleinzoon van Cécile de Heers en Raes de Rivière. Daar de oudste overleden was in 1440 te Rhodos en begraven was in de Sint-Antoniuskerk aldaar, ging het goed over aan de tweede zoon.  Dit was de beruchte en beroemde Raes van Heers die zelfs vermeld wordt in de annalen van de Vaderlandse geschiedenis doordat hij in opstand kwam tegen Karel de Stoute van Bourgondië en tegen Louis de Bourbon, prins-bisschop van Luik.  Hij was gehuwd met de al even vermetele Pentecosta van Grevenbroeck. Pentecosta van Grevenbroeck was een dame met karakter die te Hoei een Luiks garnizoen aanvoerde. Zij streed daar zo hardnekkig dat zij een aanmoedigend voorbeeld was voor veel strijdkrachten. De vijand keerde onverrichter zake terug. Zij zette de wederopbouw van het kasteel van Heers dan ook verder nadat haar echtgenoot in 1477 overleed. Het is onder het impuls van Raes van Heers en zijn echtgenote Pentecosta van Grevenbroeck dat het kasteel van Heers het uitzicht kreeg dat het tot op de dag van vandaag nagenoeg bewaard heeft. Hieronder haar grafschrift.

HIER IS BEGRAVEN WROUE PENIXTE  VAN
GREVENBROECK WROUE TOT HERRE
HORPE IJSSEREN WEMMERTINGHE
DIE STERFF INT IAER DUISENT
WIEFHONDERT ENDE NEGHEN
DEN VERDEN DACH

HIC IACET SEPULTUS DNS RASO DE RIVIHS MILES DNS DE HEER
CASTEL QUI OBIIT ANNO DNI M CCCC LXXVII EIUS ANIMA
REQUIESCAT IN PACE AMEN ET EIUS UXOR KATHERINA FILIA
DE ELDRIS DNA IN HEER QUE OBIIT ANNO M CCCC LVII

Hier ligt begraven de eerbare heer Erasmus van Rivieren, ridder, heer
van het kasteel van Heers, die overlijdt in het jaar ons heren 1477,
dat zijn ziel ruste in vrede, amen, en zijn echtgenote Catharina, dochter
van Elderen, vrouwe van Heers, die overlijdt in het jaar 1457.

Dit is het grafschrift van de beruchte Raes van Heers of Raes van Rivieren en zijn eerste echtgenote Katharina van Elderen.

Raes van Heers (Heers ± 1418 – oktober 1477), heer van Heers, was een zoon van Karel van der Rivieren, heer van Heers en Linter. Raes zou geld hebben gestolen van zijn vader en werd door hem verbannen. De prinsbisschop moest tussenkomen toen Raes het kasteel van zijn vader belegerde. Raes was aanvoerder van de troepen van de Luikse Staten in hun verzet tegen hun prinsbisschop Lodewijk van Bourbon, een beschermeling van Filips de Goede, hertog van Bourgondië. Raes sloot een overeenkomst af met Lodewijk XI van Frankrijk om in opstand te komen tegen de hertog. In augustus 1465 plunderde hij de stad Herve maar werd op 20 oktober 1465 in Montenaken, aan het hoofd van 4000 soldaten, door troepen onder bevel van Karel de Stoute verslagen. In 1465 belegerde hij ook het kasteel van Valkenburg. In 1466 nam hij Sint-Truiden in nadat haar inwoners zijn domein en kasteel het jaar ervoor hadden verwoest. Hij voerde een tijdlang gedeeltelijk ondergronds strijd tegen zijn opponent door het vormen van de Gezellen van de Groene Tent.  Op 28 oktober 1467 leed hij opnieuw een nederlaag tijdens de Slag bij Brustem, opnieuw tegen Karel de Stoute. In november 1467 sloeg hij op de vlucht naar Monschau om daar zijn tweede echtgenote, Pentacosta van Grevenbroek te vervoegen. Later vond hij met Pentacosta in Parijs onderdak bij de Franse koning. Raes kreeg op 28 april 1477 zijn bezittingen terug, na ondertekening van een vredesakkoord tussen Bourgondië en het prinsbisdom en nadat Karel de Stoute was gesneuveld in Nancy.

HIER LEET BEGRAVEN IOUFFR GODGAF
VAN DER RIVIERE DOCHTER TOT HEERE
WIJLEN VROUWE TOT FURNEMONT
DIE STERFFT INT IAER DES HEEREN XVc XXIIII
DEN IIden DACH AUGUSTI BIDT VOR … …

ANNO MDXL OBIIT
GENEROSUS DOMINUS
RICALDUS DE RIVIEREN
HERRE IN HEERE

Grafschrift van Richard de Rivière d’Arschot, zoon van Dieudonne en Jeanne Schieffart de Mérode. (1540) Deze korte epitaaf was waarschijnlijk op een kleine grafsteen gebeiteld die later vervangen werd door een koperen grafplaat die ondertussen ook in Brussel verzeild geraakt is. De koperen grafplaat werd gemaakt circa 1554 in een Antwerps (?) atelier voor Rickald en zijn echtgenote Johanna de Mérode. De opdrachtgeefster was Johanna de Mérode gezien Rickald in 1540 al overleden was. De graftekst op deze koperen plaat luidt als volgt :

NOBILI AC  GENEROSO VIRO DNO  RICALDO A RIVIS DNO IN HEER POSITUM EST MORITUR ANO SALUTIS 1540 AETATIS VERO SUAE 40 OCTAVO KAL NOVEMB ALI QUANTO POST TEMPORE NOBILI NEC MINUS UTROQUE GENERE CLARAE DNAE JOANNAE SCHEIFFART A MERODE FILIAE DE BORNHEIM CONIUGI SUAE CHARISSIM IDEM MONUMENTUM COMMUNICATOR MORITUR ANNO SALUTIS 1567 AETATIS VERO SUAE 61 QUARTO NONAS DECEB

 

HIC IACET GENEROSUS VIR ET DOMICELLUS DEODATUS DE RESVIRS
DOMINUS DE HEERS QUI OBIIT ANNO DNI XVc 2 QUARTA DIE MAII
CUIUS ANIMA REQUIESCAT IN PACE AMEN
ET GENEROSA DOMICELLA ELIZABET FILIA DE RODE EIUS UXOR
QUAE OBIIT ANNO 1513 III DIE AUGUSTI ET SIC REQUIESCAT … PACE
ET NON EST ILLA DE … … DNA DE HEER

Hier rust de vrijgevige man en heer Godgaf (Dieudonné) van Rivieren, heer van Heers die overlijdt in het jaar ons heren 1502 de vierde dag van mei. Dat zijn ziel ruste in vrede. Amen. En de genereuze vrouwe Elisabeth dochter van Rode zijn echtgenote die overleden is in het jaar 1513 de derde dag van augustus. Dat zij ook ruste in vrede.

ANNO 1582 DEN 20 en IULII IS GESTORVEN DER EDLER
ENDE WELGEBOREN HEER HEER ERARDT VANDER RIVIEREN HEER TOT
HEERE HORPMAEL IESSEREN WIMERTINGHEN IJSEREN SMAIBERGE
SCHOENENBERGE BISDOM ENDE DAER NAE INT IAER 1587
DEN 15 DECEMBER IS GESTORVEN DIE EDELE EN WELGEBOREN
VRAUWE IOHANNA VAN MERODE GEBOREN DOCHTER TOT
PETERSSHEM SYN HUYSVRAWE ENDE TOT SYNDER
BEYDER ALDERS GEDACHTENISSE HEEFT DOEN MAKEN
HENRICH VAN RIVIEREN HUN SOEN
HER TOT YSEREN SYNEN COENICKLICKER MAI
TOT HISPANIEN CAPITAIN VAN EENDER
COMPAIGNIE LANCEN INT IAER 1591

Anno 1582, de 20ste juli is gestorven de edele
en welgeboren heer, mijnheer Erardt vander Rivieren, heer
van Heers, Horpmaal, Jesseren, Wimmertingen, IJseren, Smaiberge
 Schoenenberge, Bisdom. Daarna in het jaar 1587
op 15 december is de edele en welgeboren
vrouwe Johanna van Mérode gestorven. Zij was geboren dochter
van Pietersheim en zijn huisvrouw. Tot nagedachtenis van zijn beide ouders
heeft Hendrik van Rivieren, hun zoon,
heer van Yseren en kapitein van een
compagnie lanciers van zijne Koninklijke majesteit van Spanje, dit doen maken.

Erard de Rivière werd verheven tot baron. Hij huwde op 25 juli 1559 met Jeanne de Mérode de Pietersheim, een huwelijk dat gezegend werd met 4 kinderen. In 1568 verzette hij zich tegen de doortocht van de troepen van Willem van Oranje en hij bleef dus zijn soeverein en zijn geloof trouw.

Grafmonument van Erard van Rivieren en Johanna de Merode – 1613

Onder deze steen ligt begraven, mevrouw Louise de Blois, erfdame van Trelon, Baives en Wallers. Weduwe van de Heer Louis de Mérode, baron van Houffalize, heer van Bury, Bocarme, Pomenge en Bistremont. Zij overleed de 23ste april van het jaar 1602. God nam haar op in Zijn glorie.

Dit 17de eeuws drieluik met als voorstelling de aanbidding door de Herders, de Blijde Boodschap en de Aanbidding der Wijzen. Op de boord van het centrale schilderij vinden we de volgende gedenktekst  

Grafmonument van Catherine de la Rivière, Pierre van Brandenburg en van Jean de Roisin. 

Hiernaast de gevelsteen in de kerk van Wimmertingen met links het wapen van de familie van Rivieren, rechts dit van de familie de la Douve. Wimmertingen was jaren lang bezit van de heren van Heers zoals deze steen uit 1628 bewijst. Zij kregen het zelfs zo ver dat de pastoor van Jesseren, ook een heerlijkheid in hun bezit, het begevingsrecht bezat van de kerk van Wimmertingen.

In de kerk in Heers bevindt zich nog een grafmonument van de familie de Stockhem-de Maisières vermoedelijk geplaatst ca 1800. Dit grafmonument is tekstloos maar er komen wel de volgende familiewapens op voor :
de Stockhen, de Maisières, de Vaux, de Foullon, de Cambrai, de Wal,

de Blanchart, de Senocq en de Hellinx

Het ongevalskruis van Heers.

Tenslotte vinden we op het kerkhof, ingemetseld in de kerkhofmuur, nog een ongevalskruis in hardsteen uit de 16de eeuw met de volgende graftekst :

TOT GEDENCKENISSE
BEN ICK GESTALT VAN
LODWYC BAILHET MET
OGEVAL DIE STERFF IN
DEN IAERE
1598 DER
MAENT OBRIS 

---

Jo Billen november 2011