Jeanne Cox, de “wijzevrouw” van Heers
“Als mama thuis kwam van weer een bevalling, spraken zij
en papa Frans met mekaar. Wat ze te vertellen had, was
niet voor kinderoren bestemd…”
Madeleine en Maria Robijns uit Heers halen herinneringen
op aan hun moeder, de legendarische “wijzevrouw”
Jeanne Cox (1909-1992).
Jeanne Cox had twee zussen, Alice en Marieke, en één broer Jean. Hun vader was hovenier op Saffraenberg maar na de eerste oorlog kwam het gezin in Heers wonen.
Jeanne kreeg bij dokter Nolens in Hasselt een opleiding tot “wijzevrouw” of vroedvrouw. Dat was een praktijkgerichte opleiding om vrouwen thuis bij te staan bij de bevalling. De dokter werd vroeger slechts bij een bevalling geroepen als het verkeerd dreigde te gaan. In het ziekenhuis bevallen kwam pas in de jaren vijftig in zwang.
De wijzevrouw bracht rust en vertrouwen voor vrouwen in barensnood, zij maande nerveuze mannen aan tot kalmte maar haar belangrijkste taak was de kindjes snel en gezond op de wereld helpen.
“Mama heeft zo ongeveer 3000 bevallingen begeleid,” vertellen de twee zussen. “Bij een bevalling in Bergilers hebben moeder en kind het niet gehaald. Dat heeft mama nooit kunnen vergeten…”
Jeanne was altijd onderweg, aanvankelijk met de fiets, later met een bromfiets. Maar zo’n motor valt wel eens uit, tot grote ergernis van Jeanne die de brommer aan het Polderhuisje in Opheers in de gracht dumpte en te voet naar huis trok.
“Het gebeurde regelmatig dat ’s nachts een man kwam aankloppen. Buiten adem riep hij : “Het is begonnen!” en fietste dan vierklauwens terug naar huis, naar zijn vrouw. Ondertussen kleedde mama zich in het holst van de nacht aan, maakte haar werktas klaar en met de fiets reed zij, alleen, door nacht en ontij … Ze nam ook haar breiwerk mee want vaak zat ze urenlang naast een bange, jonge vrouw te wachten.”
Wat deed de wijzevrouw?
Een wijzevrouw had vaak meer ervaring met bevalling en geboorte dan een dokter. Zij zorgde voor warm water, doeken en gesteriliseerd materiaal, zij volgde het verloop van de bevalling op en ondersteunde de toekomstige moeder.
Na de geboorte verzorgde zij gedurende 9 dagen de baby en de moeder. Het was ook de wijzevrouw die de boreling naar de doopvont droeg.
Zes weken na de bevalling ging de wijzevrouw met de moeder mee naar de kerk, “ter messen” of de “zuivering”. 
“Elke dag deed mama met de fiets haar ronde : van Heers naar Veulen, Gutschoven en Horpmaal. Dan verder naar Oreye, Liek, Grandville, Opheers en zo terug naar Heers. Gelukkig was papa veel thuis. Hij was gewestelijk ontvanger en dat betekende dat hij zijn werk zelf kon organiseren. En dan was er grootvader Jef Cox nog en onze huishoudhulp Gusta Vanhaeren en Bertha Bellis. Later nam onze oudste zus Marie-Thérèse de zorg op voor ons gezin. Zonder die mensen zou Jeanne haar opdracht niet aangekund hebben.”
Marie-Thérèse was ook de drijvende kracht achter de winkel van kinderartikelen die Jeanne in Heers geopend had.
Jeanne bleef als vroedvrouw actief tot 1960. Daarnaast had zijn geleerd hoe ze “boîten” moest zetten. Mensen die spier- of gewrichtspijnen hadden, kregen glazen stolpen met warme watten op die pijnlijke plekken. Een eenvoudige remedie in een tijd toen de geneesmiddelenindustrie nog in haar kinderschoenen stond.
Oorlogskinderen
Jeanne Cox had een groot hart voor kinderen en na de tweede wereldoorlog stond haar deur open voor de “oorlogskinderen”. Meestal jongens of meisjes die wat moesten aansterken of in moeilijke familiale omstandigheden opgroeiden.
Eerst kwam Jaqueline uit Seraing, dan volgde Mia uit Oostenrijk, later was het de beurt aan Liliane, dan kwam Leona en tenslotte de kleine Congolese Liliane.
Mia uit Oostenrijk kwam aanvankelijk 2 maanden naar Heers en bleef de resterende 10 maanden bij haar familie in Oostenrijk. Maar al snel werd de wereld op zijn kop gezet en bleef ze 10 maanden per jaar in Heers. Ondertussen is Mia in Oostenrijk getrouwd en heeft ze haar eigen gezin maar ze blijft contact houden met Maria en Madeleine.
Alice, de oudste zus van Jeanne, had 5 jongens. Om haar zus te ontlasten, woonden de 2 jongste knapen bij tante Jeanne; ze noemden haar helemaal niet “tante” maar “mama”. Hun echte moeder was “mam”…
Jeanne was zeer gelovig. 26 keer trok ze op bedevaart naar Lourdes.
Sociaal engagement
Jeanne werd er ook vaak bijgehaald om een dode te wassen en op te baren. Zij was een vrouw met een groot sociaal engagement die heel veel betekende voor mensen in moeilijke en pijnlijke situaties. Een vrouw om nooit te vergeten.
Misschien kan in de toekomst de naam van een straat of een pleintje de herinnering aan deze uitzonderlijke vrouw levend houden?
“Ik heb Jeanne Cox nooit genoeg kunnen bedanken ..” vertelt Marie Marguillier – Robijns uit Heers.
“Onze Rita was een klein meisje van 6 maanden en hoe het gebeurde weet niemand maar zij
had een veiligheidsspeld ingeslikt. Grote paniek ! Gelukkig was Jeanne er. Zij pakte Rita op de
arm en trok eerst naar de dokter in Tongeren en vandaar naar Luik om röntgenfoto’s te laten nemen.
De speld is er via de natuurlijke weg weer uitgekomen. Wat voelde ik me schuldig maar ook zo
dankbaar dat Jeanne niet aarzelde en hulp ging zoeken…”
Maj Vandergeten december 2012