Het kasteel van Heers van 1477 tot heden

De grote verlossing.

Het jaar 1477 zal het jaar van de grote veranderingen worden. Op 5 januari trekt Karel de Stoute andermaal ten strijde maar hij kan niet voldoende manschappen motiveren om mee te strijden. De strijd loopt dan ook faliekant af voor de hertog en zijn kompanen en hij eindigt in een bloedbad. De hertog zelf wordt pas 2 dagen later, op 7 januari teruggevonden tussen de ijsblokken van het Sint-Jansmeer te Nancy. Men treft zijn lijk naakt, verminkt en half verscheurd door de wolven aan. Men herkent de hertog slechts aan de gebroken tanden en aan een litteken dat hij tijdens een eerdere veldslag opliep. Van zijn bezittingen treft men niets meer aan: zijn helm werd overgemaakt aan Lodewijk XI, de Franse koning, zijn kleren werden gestolen door de Elzassers en over zijn ring en de orde van het Gulden Vlies ontfermden zich de Zwitsers.
Karel de Stoute leefde in de periode 1433-1477. Hij was 3 keer gehuwd:
1) Catharina van Valois, zij stierf op 18-jarige leeftijd voor het huwelijk voltrokken kon worden. Zij huwden op 19 april 1440 en zij overleed op 31 juli 1440, amper 3 maanden na het huwelijk.
2) Isabella van Bourbon, gehuwd op 30 oktober 1454 en overleden op 26 september 1465. Karel was in feite liever getrouwd met de dochter van de hertog van York maar zijn vader Filips de Goede zag dit niet zitten omdat dit niet in zijn politiek paste. Het huwelijk met Isabella werd overhaast gesloten daar Filips vreesde dat tijdens zijn afwezigheid Karel toch zijn zin zou doordrijven. Toch werd er uit dit huwelijk een kind geboren, Maria, de later hertogin in 1459.
3) Margaretha van York, zuster van de Engelse koning Edward IV, geboren in het jaar 1450 en gehuwd met Karel te Damme op 2 juli 1468. Zij werden begroet te Brugge met een ongekende luister. Zij overleefde haar echtgenoot en overleed op 23 november 1503.
Onmiddellijk na de dood van de hertog begonnen in het Bourgondische land de onlusten de kop op te steken. Op 11 februari 1477 werd de opvolgster van de hertog, zijn 20-jaar oude dochter, Maria van Bourgondië, verplicht op de eisen van de Staten Generaal in te gaan. De hervormingen die de Bourgondiërs in vele jaren bewerkstelligt hadden,
werden in één klap teniet gedaan. Op 19 maart van hetzelfde jaar slaagt het Luikse land erin zich te bevrijden van het Bourgondische juk. Zij krijgen vanaf deze dag hun vrijheid terug. Graaf Humbercourt wordt opgepakt en Lodewijk van Bourbon belooft de Luikenaars hun eeuwige neutraliteit te waarborgen.
Graaf Humbercourt zal niet lang meer leven na zijn arrestatie want hij wordt ter dood veroordeeld na gefolterd te worden over zijn vermeende afspraken met Lodewijk XI. Het vonnis wordt uitgevoerd te Gent op 3 april 1477.
Op 28 april 1477 wordt de vrede van Sint-Jacob ondertekend. Hierin wordt de eeuwige neutraliteit van het Luikse land vastgelegd. Ook de oude instellingen van de stad worden in ere hersteld, bv de ambachten, het verkiezen van de burgemeester, de teruggave van de goederen die in beslag genomen waren, de terugkeer van de bannelingen en de privileges.
Op 28 april krijgt Raes van Heers zijn bezittingen in Heers terug en dus ook zijn kasteel dat evenwel een ruïne geworden is. Hij begint nog zelf met de wederopbouw van het kasteel maar kan deze niet voltooien omdat hij in oktober van 1477 overleden is. Hij is gehuwd met Pentecosta van Grevenbroeck, een dame met karakter die te Hoei een Luiks garnizoen aanvoerde. Zij streed daar zo hardnekkig dat zij een aanmoedigend voorbeeld was voor veel strijdkrachten. De vijand keerde onverrichter zake terug. Zij zet de wederopbouw van het kasteel dan ook verder. Het is onder het impuls van Raes van Heers en zijn echtgenote Pentecosta van Grevenbroeck dat het kasteel van Heers het uitzicht kreeg dat het tot op de dag van vandaag nagenoeg bewaard heeft.

Het huwelijk van Raes van Heers met Pentecosta van Grevenbroeck was zijn tweede huwelijk en zij schonk hem 4 kinderen, waarvan de oudste, Dieudonné, het vaderlijk domein erfde, zoals gebruikelijk in die tijd. Deze Dieudonné de Rivière d’Aerschot was in 1477 koning van de schuttersgilde te Heers, die toen nog een voetboogkamer was. Dieudonné was gehuwd met Thiriette de Hamal de Monceau. Hun oudste zoon, Richard erft het kasteel. Deze huwde met Jeanne Schieffart de Mérode. Deze Jeanne had in 1541 de helft van de heerlijkheid Jesseren gekocht voor de stadshelden van Jan van der Creeft. Zo komt de hele heerlijkheid Jesseren in handen van de familie de Rivière daar de andere helft al erkend werd in 1361 door Gérard de Heers. Op het einde van de 17de eeuw is Heers ontzet van de leengoederen Horpmaal, Jesseren en Wimmertingen door schulden aan de abdij van Saint-Laurent.
Het goed Heers ging over van het gezin de Rivière – Schieffart de Mérode op hun oudste zoon Erard de Rivière.
Deze laatste werd verheven tot baron. Hij huwde op 25 juli 1559 met Jeanne de Mérode de Pietersheim dat gezegend werd met 4 kinderen. In 1568 verzette hij zich tegen de doortocht van de troepen van Willem van Oranje en hij bleef dus zijn soeverein en zijn geloof trouw.
In de kerk te Heers vinden we nog zijn graftombe die opgericht werd door zijn zoon Richard. Deze prachtige graftombe bevindt zich tussen het koor en de Sint-Martinuskapel. Wanneer we de Latijnse inscriptie vertalen naar het Nederlands vertelt ze ons: “ter nagedachtenis van Erard de Rivière en zijn echtgenote Joanna de Mérode, geboren te Pietersheim. Erard overleed te Heers op 20 juli 1582 en zijn echtgenote op 25 december 1587.
Opgericht door hun zoon Richard de Rivière, huwde in januari 1591 met Antonia de Mérode, geboren op 15 december 1573 te Houffalize, barones te Heers en Houffalize etc. Richard overleed te Heers op 29 april 1613, zijn echtgenote op 9 oktober 1609.”
Deze graftombe is nog steeds te bekijken in de kerk van Heers-centrum en bevindt zich tussen het koor en een votiefkapel. Op dit prachtige grafmonument zijn de beide overledenen realistisch en ‘slapend’ voorgesteld. Op de zijkanten van het monument vinden we plaats voor 8 wapenschilden terug met de namen erbij vermeld. Op het ogenblik zijn er slechts 4 aanwezig. De 8 wapenschilden stellen de kwartierstaten voor van de overledenen: Rivière, Hamal, Mérode en Vlodorp, Mérode, Horn, Brederode en Borsel.
Een ander grafmonument voor deze edellieden is nu jammer genoeg verdwenen. Het werd geschonken door een andere zoon van het koppel: namelijk Hendrik de Rivière.  Het had een inscriptie in het Nederlands:

“Ende tot sijnder beijder elters gedachtenisse heeft dit doen maken Hendrik de Rivière hon soen heer tot Ijseren sijner konincklijken majesteit tot Spanien, capitein eener compagnie lanciers int jaer 1591.”

Richard de Rivière en Jeanne Schieffart de Mérode hadden ook nog een dochter. Het epitaaf van deze dame is eveneens nog steeds aanwezig in de kerk van Heers-centrum en bevindt zich rechts in de zijmuur van het koor. Deze dochter was Catharina de Rivière, overleden te Heers op 12 september 1613 en 2 maal gehuwd. Haar eerste huwelijk ging ze aan met Pierre, baron van Brandenburg, heer van Chastrau, Thiry, Bioul, Hubines, Herbais, Golar etc. En de tweede echtverbintenis ging ze aan met Jean, baron van Roisin, Woestine, heer van Angre, Montigny enz.
Op het epitaaf zijn de drie wapenschilden aangebracht, het wapenschild van Catharina, van Pierre en van Jean.
Zoals reeds aangehaald had het echtpaar Erard en Joanne de Rivière – de Mérode meerdere kinderen. Twee van hen lieten een monument oprichten ter nagedachtenis van hun ouders, nl. Richard en Hendrik. De oudste, Richard was gehuwd met Antoinette de Mérode de Treslong. Hij erfde volgens de traditie het vaderlijk domein en het kasteel met de toebehoren.
Over de tweede zoon beschikken we over vrij weinig informatie.

Bij onderzoek ontdekten we nog een derde zoon van het echtpaar, nl. Erard Perseus, die baljuw van Heers was. Baljuw is een ambtenaar die in een bepaalde streek belast is met de rechtspraak. Hij was gehuwd met Antoinette de Crohin. Van deze baljuw blijft er nog een inscriptie bewaard in de kalkmuur van de graanzolder van de kasteelhoeve waar hij het volgende in kraste: “Erard de Rivis, nae lijden verblijden, Gonne mij Godt 1584. Erard Perseus overleed in het jaar 1612 en zijn echtgenote in het jaar 1613 in de maand november.

Deze Antoinette de Crohin was een weldoenster voor de kerk want zij schonk aan de kerk het retabel van de “aanbidding van der wijzen”
Op de voorzijde van het drieluik zien we aan de linkerzijde de boodschap van engel Gabriël aan Maria, op het middenpaneel zien we de aanbidding van de herders afgebeeld en aan de rechterzijde de aanbidding van de wijzen. Het retabel is gedateerd en we vinden er het jaar 1614 op terug waarbij wij ervan uitgaan dat dit ook het jaartal is waarin het retabel werd afgewerkt.
Dit retabel vinden we vooraan in de kerk in de votiefkapel voor Onze-Lieve-Vrouw. De tekst op de voet van het retabel vertelt ons: “En ceste église est en-sepvelie noble Damoiselle le Anthoinette de Crohin
laquelle en décoration de cest autel et à l’honneur de la glorieuse mère de dieu a fait faire ce tableau, pries dieu pour son âme.
Décédée en novembre 1613.”

Op de achterzijde van het linkerluik vinden we de volgende tekst:
“me fieri curavit D. Paul Clinquart sacellan G.D. Baronis de Heere 1614”.
Deze Clinquart was kapelaan op het kasteel van Heers en ook sector van het Onze-Lieve-Vrouwaltaar in de parochiekerk. Hij is ook afgebeeld op de achterkant van het linkerluik met stola en surplis, geknield op een bidstoel met een open boek erop. Hij wordt beschermd door Sint-Paulus met het zwaard.
Op de achterkant van het rechterluik staat de Heilige Antonius, eremiet die voorgesteld wordt met de gewone attributen: het zwijn en het boek.
Uit het huwelijk van Richard de Rivière en Antoinette de Treslong werden meerdere kinderen geboren, waaronder Ernest de Rivière die baron van Houffalize was en heer van Ijseren. Hij huwde met Isabelle de Bette. Van de broer van deze laatste vinden we het grafmonument nog terug in de kerk van Heers. In het koor aan de linkerzijde, de evangeliekant, zien we een liggende ridder met zijn degen en zijn helm voor zich en naast zijn helm zien we doodskop waarop hij zijn rechterhand heeft. Dit is de ridder Jacques de Bette, broer van Isabelle de Bette, voornoemd. De ridder overleed in 1616.
Een andere zoon van het gezin de Rivière – de Mérode de Treslong was baron Henri de Rivière. Hij was gehuwd met barones Cathérina de la Douve Meuféglis de Hauteville. Het is deze baron Henri-Ogier de Rivière d’Aerschot die in 1623 door keizer Ferdinand II van het Heilig Roomse Rijk der Duitse Natie verheven tot graaf. Uit dit huwelijk werden 14 kinderen geboren. Door dit feit liet de graaf zich eens ontvallen: “Wie zal het einde van deze rivier zien?”,als allusie op zijn eigen familienaam. Maar het einde van de familie kwam voor hem sneller dan verwacht. Zijn dochter Barbara was de laatste van zijn stam die stierf. Geen enkele zoon van de graaf had nakomelingen en zijn dochter Barbara overleefde haar broers en zusters. Zij was abdis van Herckenrode en werd aldaar begraven, haar grafmonument werd overgebracht naar de O.L.Vrouwkerk (Basiliek) te Hasselt. Op haar grafsteen aldaar liet zij een opschrift aanbrengen dat alludeerde op die bewuste uitspraak van haar vader: “In me rivus extinctus est” wat zoveel wil zeggen als: “In mij is de rivier opgedroogd.”
Tijdens het leven van graaf Henri-Ogier had hij iemand aangesteld als drossaard van de heerlijkheid. Drossaard was een functie die te vergelijken viel met baljuw. Ook van deze drossaard bleef de grafsteen bewaard in de kerk van Heers. Het ging om deze man:
jonker Tilman van der Borcht, overleden op 24 september 1656, gehuwd met Jeanne de la Quadra, overleden op 10 december 1648.
Het kasteel van Heers en het domein dat erbij hoorde, bleef bewoond door de familie de Rivière tot in het jaar 1685.
Met het uitsterven van de familie de Rivière te Heers ging het domein over in de handen van de Sint-Laurentiusabdij van Luik die ook het patronaatschap van de kerk van Heers bezaten, dit wil zeggen dat zij de priester aanduidden.
 De abdij bezat sinds eeuwen uitgestrekte eigendommen in Heers die door verschillende kasteelheren aan hun erfgenamen werden nagelaten. Na verloop van tijd waren de kasteeleigendommen en de abdijeigendommen zodanig met mekaar verweven dat het onmogelijk was van hun respectievelijke grenzen te bepalen. Anderzijds hebben verschillende kasteelheren verzuimd van de verschuldigde bedragen voor het gebruik van de abdijeigendommen volledig te betalen. Zij waren daarenboven ook geruïneerd door oorlogen en militaire bezettingen. De abt van de St.-Laurentiusabdij liet bijgevolg op 10/04/1685 beslag leggen op het hele graafschap Heers. Buiten de abdij waren er echter ook andere schuldeisers en er volgde dus lange en ingewikkelde processen.

Een belangrijke schuldeiser was Jean, Herman baron de Stockem. Gezien hij echter zijn rechten overgedragen had aan zijn broer Nicolas, Erasme de Stockem, kreeg die bij akte van 05/04/1757 het goed Heers in handen.
Eensluidend afschrift van Akte van overdracht afgeleverd aan Burggraaf Desmaisières op 9 /071942.

Nicolas, Erasme baron de Stockem, heer van Heers, Horpmaal, Jesseren, Wimmertingen en Izier (geboren in Luik op 06/08/1723, overleden in Luik op 26/09/1795, begraven in de kerk van Heers) huwde op 03/01/1752 in Anthisnes met Jeanne, Marie barones de Maisières dame d’Izier (geboren in Izier-Durbuy op 21/01/1732, overleden in Luik op 06/02/1790 en begraven in de kerk van Heers).
Het echtpaar had 11 kinderen waaronder Charles, François de Stockem die het hele domein erfde. Hij werd geboren in Luik op 05/07/1763, huwde in 1796 met Louise, Françoise, Joséphine barones de Seraing de Hollogne en overleed in 1839.
Het echtpaar de Stockem – de Seraing de Hollogne had 2 dochters.
De oudste Eugénie barones de Stockem (geboren in Luik op 10/06/1797 en overleden in Brussel op 21/04/1883) erfde de eigendom en huwde op 22/10/1819 in Heers met  Charles, Stanislas, Alexandre baron de Wal de Baronville (geboren in Baronville op 01/07/1791 en overleden in Brussel op 19/02/1872). Door dit huwelijk ging de eigendom over van de familie de Stockem naar de familie de Wal.
De dochter van Eugénie en Charles namelijk Valérie, Françoise, Victoire, Ghislaine de Wal de Baronville huwde in haar tweede huwelijk op 22/06/1859 met Eugène, Charles, François, Joseph Desmaisières waardoor het goed eigendom werd van de familie Desmaisières.
Het goed is een prachtig voorbeeld van Maaslandse renaissancestijl.
Op de foto merkt u hoe prachtig het goed werd onderhouden tijdens de vorige eeuw. De lijst van mensen die op het kasteel werkten was dan ook lang, van keukenmeiden, over kamermeisjes tot gouvernantes, leraressen en gezelschapsdames.

Om de eigenaars te vervolledigen:

De familie Desmaisières had het kasteel in handen gekregen door het huwelijk Desmaisières-de Wal in 1859.
De Burggravin Eugène Desmaisières, geboren Barones Valérie de Wal werd geboren te Brussel op 31 mei 1831 en overleed op 15 juni 1906 te Elsene.
Eugène Desmaisières was evenwel haar tweede echtgenoot : ze huwde een eerste maal op 8 juni 1854 te Brussel met Baron Arthur de Woelmont, maar dit huwelijk hield slechts drie jaar want de echtscheiding werd uitgesproken op 9 november 1857 en het huwelijk door de kerk nietig verklaard.
Op 22 juni 1859 huwde zij dan voor de tweede maal met Eugène Desmaisières
Ze hadden twee kinderen :
1) Burggraaf Albert Desmaisières geboren op 12 oktober 1860 te Brussel en overleden op 10 december 1906 te Brussel. Hij huwde in juli 1899 met Claire-Marie-Berthe Christyn, Gravin de Ribaucourt, geboren te Brussel op 24 mei 1874 en zij overleed te Heers op 28 mei 1951.
Zie ook Claire de Ribaucourt
2) Burggraaf Camille Charles Joseph Ghislain Desmaisières geboren te Brussel op 11 april 1862 en overleden te Elsene op 14 januari 1921. Na het overlijden van Burggraaf Albert hertrouwde Claire met hem. Dit tweede huwelijk zou kinderloos blijven.

Uit het eerste huwelijk van Claire de Ribaucourt met Burggraaf Albert stammen 4 kinderen :

1) Maria-de-la-Mercedes-Victorine-Adolphine-Josephine Desmaisières, geboren in 1900, die zou later huwen met de Graaf Georges de Meeûs d’Argenteuil en zou wegtrekken uit Heers. Uit dit huwelijk zouden 6 kinderen geboren worden. Mercedes Desmaisières is op 3 augustus 1982 gestorven.
2) Marie-Magdelaine Desmaisières, geboren in 1901, die zou huwen met de Baron Joseph Powis de Tenbossche en die 6 kinderen zou baren. Ze is overleden op 14 oktober 1988.
3) Bruggraaf Antoine-Edouard-Gaëtan-Corneille-Marie-Joseph Desmaisières, geboren te Perk op 10 september 1903 en overleden te Sint Truiden op 9 januari 1971. Hij zou in het jaar 1925 huwen met Maria-del-Carmen de Rojas y Solis, een Spaanse edeldame, afkomstig uit Sevilla, geboren op 26 maaart 1905 en overleden te Waremme op 26 mei 1996.

4) Albert Desmaisières, geboren in het jaar 1906, die later zou intreden als pater bij de paters van het Heilig Sacrament. Na zijn dood in 1985 zou hij terugkeren naar Heers om bijgezet te worden in de familiecrypte op het kerkhof van Heers-centrum.

Uit het huwelijk van de Burggraaf Antoine en zijn echtgenote Carmen de Rojas y Solis werden 3 kinderen geboren :
1) Burggraaf Michel Desmaisières, geboren op 4 maart 1929 en overleden op 19 september 2014, gehuwd te Heers op 24 oktober 1970 met Prinses Anne de Looz-Corswarem en in 1978 uit de echt gescheiden. Dit huwelijk zou kinderloos blijven.
2) Ricardo Desmaisières, geboren op 6 november 1931 en gehuwd met Marie-Françoise de Troz, geboren op 21 februari 1947 en overleden op 8 november 2011 te Waremme.
Uit dit huwelijk wordt 1 zoon geboren : Antoine-Emmanuel Desmaisières, geboren op 11 juni 1987.
3) Carmen Desmaisières, die weduwe is van mijnheer Maurice Geerinckx, en die te Sint Genesius Rode woont. Ze heeft 3 kinderen. Twee zijn getrouwd.

Zie ook Familie Desmaisières de Wal

Met dank aan:
Benoît de Meeûs, kleinkind van Georges de Meeûs en Mercedes Desmaisières voor de rechtzetting.
Urbain Vrijdaghs voor de talrijke foto’s en herinneringen