Het dagboek van Jean Baptiste Marc Renaerts

Het dagboek van Jean Baptiste Marc Renaerts  dat begonnen werd op 18 december 1812 omvat 2 delen.

Het Ie deel bevat 20 blz., links Nederlandstalig en 20 blz. rechts Franstalige tekst.

Het IIe deel nog 3 x 2 blz is in beide landstalen geschreven. de linker pagina in het Nederlands en de rechterpagina in het Frans.

 

 

 

 

 

 

 

Eerste pagina

Le voisin à son voisin (de buurman aan zijn gebuur).

Aan wie mocht gedogt hebben dat wy dit jaer zouden gehad hebben een zoo schrikkelijke ⁽¹⁾ (frans : redoutable) als fellen winter een ieder een is er in bedrogen, veele hoveniers en hebben hunne moeskruyden nog uitgeroeyd nog ⁽²⁾ gedekt, viele en hebben den tyd niet gehad om te planten hunne roode kolen, ik zien in veele hoven, dat nog sellerie nog andivie gedekt is veele pagters den (?) raepen hadden in overvloed, en hebben den tyd niet gehad om de zelve doen uyt trekken, wat verlies voor de koeyen, der (?) misschien een geheele maend ervan zouden geleeft hebben ende veel melk ervan nog zouden gegeven hebben. De boter zal ervan veel dierder worden des te meer dat dit jaer de appelen in veele plaatsen mislukt zyn en vervolgens dat men weynig siroop gemaekt heeft het geen veel boter dede spaeren maar het grootste verlies dat de pagters doen is van den kant van hunne schaepen die men andere jaeren zag weyden tot Kersmis toe en die nu ten . . . (?) van den sneeuw en van den vorst niet zullen kunnen uyt den stal komen. Het schaep nogtans is een dier hetw: hoewel dat het een klyn dier is nogtans veel voedsel van doen heeft, ja zoo veel, dat, isdat het alle jaeren niet en waer de allerdierste, ik niet en twijfel dat een kudde schapen eerder aen de pagters zoude schadelyk ⁽³⁾ als profytig, maar nogtans moet eenen grooten pagter schaepen houden waer het maer om zig mest te bezorgen om zyn landen te mesten, des te meer dat men hier geen grote menigte van beesten kan houden by gebrek van weyden.

Joannes Baptista Marcus Renaerts. 1812.

Noot :
(1) stukje ontbreekt – dus niet zeker
(2) in de huidige betekenis van “noch”.
(3) betekent hier : verlieslatend.

Tweede pagina

Vervolg van den Brief (Suite de la lettre).
Den onverwagten voorst heeft ook een groot bekommernisse (?) (entrave) aan de landbouwerye, want weynige pagters hebben hunne ploegen thuys men ziet er nog zeer veele in het veld omdat men nog niet geheelyck gedeckt (pas encore tout-à-fait tourné) en had de stoppel landen, maer onze landbouwerye en lyd nog zoo veel niet als die van de Kempen, waer men zeer laet het koren zaeyd, ja zoo lang als de voorst het niet belet, en zoo lang als men mest heeft om de landen te kunnen vetten; het zal een zeer groot verlies zyn voor dat land, want men en zaeyd deur maer haver omdat men niet en kan koren op zynen tyd zaeyen oft omdat men geen velde genoeg en heeft om het te zayen, want ieder vreugt wild aldaer nieuwe velde hebben, omdat de aerde zandachtig zynde zeer mager is en (snel ?) (bientôt) verliest de vetde den: zy had ontfangen. Ziet wat een groot verlies dien vorst veroorzaekt maer de ellende die zy veroorzaekt aan sz arme lieden, is grooter als iemand zig kan verbeelden. Dat men zig voorsteld een arm huys-houden, hetwelk (hetw:) een huys betrekt dat nog deur nog venster sluyt waer byna geen vuer en brand, en rondom hetwelk een getal kinders half nakt ligt of kruypt vergaende van koude en schreeuwende van honger, en waer somtyds faute van werk den vader des huysgezints moet thuys blyven, want wat werk er te doen is by de schuer, dorsen alsw: (alswanneer) het sterck vriest ende de arde met sneuw bedeckt is.

Joannes Baptista Marcus Renaerts. 1812.

 Derde pagina

Vervolg van den Brief (Suite de la lettre).
Men moet niet alleenelyk ophouden christen te zyn maer ook mensch te zyn om niet het grootste medelyden te hebben met ellendigen staet der arme lieden en alswanneer ik er op dencken moet ik ook dencken op de arme conscrits ⁽¹⁾ dewelke tegen hunne danck soldaat geworden zijnde moeten vertrekken naar het groot leger van Rusland, waer men zegt dat den koude onverdraegelyker is, en waer de Russen zelfs, dewelke meer aen den kouden moeten gewoon zyn als de uytlanders, hunne gezigten moeten dekken tegen den kouden wind die dan heerscht, de lieden van ons land moeten dan bevriesen en sterven van koude byzonder ten tyde des winters, ik hebbe zeer dikwils hooren zeggen dat in het jaer 1709 het in dit land zoo koud was dat de ruyters op hunne peerden bevoosen, wat men kon dan hooren zeggen van onze arme jonge-lieden, dewelke in dat koud land moeten oorlogen ⁽²⁾, voor waer mijnen lieven gebuer, . . . . meyne straffen (fléaux extraordinaires)⁽³⁾, dewelke god ons overzend om ons te straffen schaerste van de eetwaeren van de eerste noodzaekelykheid worden dagelyks durder, en het geld werd raerder, zodat ik niet en wete wat van ons allemael zal komen, isdat den oorlog volhard, en met in verre afgelegen landen te oorlogen, gaet het geld weg en de lasten vermeerderen waerlyk men moet leven zonder er op te denken, en god bidden opdat hy geweerdig de straffen van ons af te weeren, niets en gebeurt ons zonder zynen wil, en wy moeten er te vrede zyn, andersints zouden wy met den mond anders spreken als met het hart.

Joannes Baptista Marcus Renaerts. 1812.

Noot :
(1) circonscrits (= ingeschreven op de rol van de conscriptie, nieuwe soldaat)
(2) (= oorlog voeren)
(3) vogens mij moet hier ingevuld : uitzonderlijke straffen (vrij vertaald). 

Vierde pagina

Vervolg van de Zede-lessen (Suite des leçons morales).

Gerust in te speelen, niet tegenstaende de veranderingen van het speel. Zyn weesen en verandert noyt : de winst en het verlies vinden hem altyd den zelven, hy let op het speel, zonder er aen gehegt te zyn, hy en is nog ⁽¹⁾ vuerigen nog grooten speelder, maer hy is schoonen en edelen speelder; altyd vrolyk altyd lachende zelfs alswanneer hy verliest, men ziet alsdan noyt in hem nog ⁽¹⁾ haestigheyd nog oploopendheyd, van kwade gezindheyd, hy schouwt gelykelyk de hardnekkigheyd, van willen gelyk te hebben, hy heeft somwylen liever aen zynen medespeelder te weyken ⁽²⁾ , als ongelyk te hebben met altyd willen gelyk te hebben, jonck, hy haet de verkwisting dewelke hem zoude berooven van een noidig goed, tot de gemakkelykheden en zoetigheden van een lang leven oud, hy en zoekt niet schatten te vergaderen, meynend dat het gebrek weynig te vreesen is, alsw: hem weynig tyd te leeven blyft, en hy tragt van zig in alle de tyden van zyn leeven even verwydert te houden van de zotte verkwisting en van de schandelyke gierigheid omdat de deugd eyndigt waer de buitensporigheyd begint, mildaedig door inborst, spaerzaem door grond-regel, hy bewaert zyn geld maer in eenen tyd om (het in eenen andere te)⁽³⁾ zig er van pas te bedienen in eenen anderen, overtuygt dat het geld eenen goeden dienaer en eenen kwaeden meester is, spaerzaem voor het dergelyk ? hy is mildaedig in de gelegentheyd en hy weet er zig eer aen te doen van het geen hy heeft alsw: hy het moet, de maeltyden dew: hy geeft geschikt volgens de gelegentheyd en volgens den staet der genotten (?)(convives) zyn altyd wel gemaetigt, en verder een weynig onder als boven zynen staet.

Jean Baptiste Marc Renaerts.

Noot :
(1) in de huidige betekenis van “noch”.
(2) betekent hier : afstaan
(3) de tekst tussen haakjes is doorgehaald.
 

Vijfde pagina

Vervolg van de Zede-lessen (Suite des leçons morales).

hy en stelt zyne gorie niet met zig te verarmen, om zig eer aen te doen en dat hy niet magtig ryk en is. Zyn tafel is gemeyn en sober, als die van Socrates, denwelke eens eenige persoonen te ontfangen hebbende, antwierde aen eenen van zyne vrienden verwondert dat hy geene grooten bereydinge gemaekt en had, is dat het eerlyke lieden zyn geen ik bereyd heb moet hun genoeg zyn, is dat zy het niet en zyn, hebbe ik er maer te veele gedaen.
Eenvoudig gierig van den tyd, van dew: hy kent alle de waerde, en van denw: hy alle momenten tot profyt besteed voor de euwigheyd, den wyzen geeft geenen aen de haetelyke vrugteloosheyd oft aen de slegtigheyd, het meesten deel der menschen betragten meer het kwaed gebruyk van den voorleden ⁽¹⁾ als zy peyzen van een goed te maeken voor den toekomenden, maer den wylen denw: voelt gelyk zy alle de snelheyd van zyne gepasseerde jaeren, bedient zig er van om te kennen alle de snelheyd van zynde volgende jaeren, en om ze te spaeren, vind men hun altyd in eenige bezigheyd, omdat den zwaersten last dien is van niets te doen te hebben en dat men wel te beklaegen is, alsw: men zig aen niets weezentlyk en weet te (onleesbaar : be . .rstigen = frans appliquer) hechten het verdriet niet minder bedrukkende als de droefgeestigheyd en hetw: het venyn draegt op den troon en durft den wyzen niet naederen denw: vervullende zyn leevens loop met een gevolg van noodige en deugdelyke bezigheden, maekt er van een keeten van waer vermaeken hy siet het werck aen als eene van onze grootste noodigheden gelyk den vriend der menschen en hunnen trooster ook bemind hij het en houd er zig mee bezig hy ontlast zig van een werck door een ander en door onderwyzende en aengename leezingen.

Jean Marc Baptiste Renaerts.

——————————————————————————– 

 ii partie
Eerste pagina

Bekwaeme Middels om de bedelary uyt te roeyën :

Met de bedelaeren dienstig te maeken aen het land zonder ze ongelukkig te maeken.

Ik heb hem al aangekondigt en ik herhael hem om dat hij weezentlyk is : de regtmaetigheyd, de religie, de menschlieventheyd. Verbieden van de openpaere bedelaery zonder uytneeming uyt te banden (proscrire absolument), zonder dat men de genoegzaeme middels genomen heeft denw: het zullen konnen worden, allen anderen middel zal onregtveerdig oft vreed zyn, weynig weezentlyk oft weynig kragtig, en zal den bron der bedelaery nogt doen ophouden, is dat men het kwaed wild uitroeÿen en het tegenhouden in zyne voortgangen, men moet het in zyn worten afkappen, de raedsregeerders van eene groote stad, dew: het verbod gedaen hadden van te bedelen, zonder die noodige omzigtigheyd te gebruyken, wierden ten dien opzigt welhaest gedwongen de vryheyd verder te geven, omdat men armen vond dew: een volstrekt gebrek ding doen in het graf daelen, oft omdat het zelfs er in al had doen zinken.
Want men moet het bekennen, is dat veel onder hun door lust aanveerden den staet van bédelaer; hoe schandelyk en veragtelyk hy is, zyne bekoorelykheden en zoetigheden heeft voor verworpe zielen dew: dew: voorstellen aen een arbeydzaem en zwaer werk, hunne ledige en doelende afloepingen (courses oisives et vagbondes) hoeveel en zyn ter niet dew: er van alle de schaemte gevoelen en dew: hun besluyt niet en neemen van hunne oude votden (franse tekst is : haillons = kledij van de bedelaar, lompen) en hun ellende opentlyk ten toon te stellen, als omdat zy zig anderzints in de onmaetigheyd zien van te voorzien aen hunnen onderhoud van aen dien van hunne families de trotse en vrede behoeftigheyd dwingen ze uyt te gaen met de talryke bende van hunne kinders om van deur tot deur hunnen noodruft te zoeken; eenigzints gelykvormig aen die wilde dieren, dew: door den honger aengedreven gaen uyt hun schuylplaetzen en verspreyde zig in de bewoonde plaetzen is dat gy de publieke bédelary verbied zonder er voordres aen te voorzien waer zoo veele oude en uytgeleefde mannen zullen blyven, dew: nog kragten meer hebben, nog naerbestaenden om hun te spyzen.

Einde van de eerste bladzijde van deel ii, rechterkant, nederlandstalige tekst. (wordt vervolgd).

vervolg ii partie
Tweede pagina

den broeder aen zynen broeder

Wy hebben ons geluk gewenscht, doen wy onlangs malkanderen gezien hebben, liefsten, broeder, dat wy voorby waeren den droevigen ouderdom van de conscriptie ⁽¹⁾, omdat het ons dogt, dat men niet meer en zoude gevraegt hebben conscrits van voorige classen des te meer dat den dag reeds vastgesteld is van de trekkinge der conscrits van het jaer 1814, maer eylaes, wy hebben ons te vroeg verblyd, en onze vreugd is verandert in droefheyd, want over eenige dagen hebbe ik order gekregen van te verschijnen voor den raed van het recrutement wat gedaen oft wat uytnemingen ⁽²⁾ hebbe ik te maeken ik hebbe de verzogde grootte, ik en ben van geen ziekte geraekt, ik ben sterk en magtig, ik ben volmaekt in alle myn litmaeten, zoo dat ik van dien kant de minste reclamatie niet en kan doen. Van den anderen kant wy hebben onze ouders en onzen vader is maer sestig jaeren oud, ik en hebben geenen broeder denw: is tegenwoordig in dienst oft denw: tegenwoordig in dienst gestoorven is, vervolgens en hebbe ik geen hope van afgekeurt te worden oft van konnen te genieten de gunst van den dêpot, zoodat ik zonder twijffel zal moeten gaen. Onze ouders en byzonder onze teerhertige moeder en doed niet als weenen, zy en heeft geen ruste nog dag nog nagt, zy verliest den geest en haere sinnen, zonder eten, zonder drinken en zonder slaepen. Zy en doet niet anders als zugten ik hebbe schoon haer te troosten op alle mogelyke maniere, zy verwerpt allen troost en geeft haer geheel over aen de wanhope, zoodat ik zelfs vreeze voor haere dagen. Onzen besten vaeder aenziende den droevigen staet van onze moeder heeft haer willen troosten met te zeggen dat hy my zouden bezorgen eenen herplaetzenden⁽³⁾ maer waer hem vinden, den tyd is veel te kort en genomen dat men eenen vond, waer gevonden de merkelijke en overtollige somme dew: hy zoude kosten.

Joannes Baptista Marcus Renaerts.

Noot en verklaring :
(1) ingeschreven op de rol van de circonscriptie om nieuwe soldaat te worden – in dit schrijven doet hij zijn beklag aan zijn broeder
dat hij niets kan inbrengen om afgekeurd te worden voor het leger – dat zijn moeder er zwaar onder lijdt en dat men
moeilijk een plaatsvervanger zou kunnen vinden en dat hiervoor ook de tijd te kort is en daarenboven veel geld zou kosten.
(2) uitvluchten of redenen om niet moeten soldaat te worden
(3) plaatsvervanger 

vervolg ii partie
Derde pagina

vervolg van den brief. “den broeder aen zynen broeder”

ik hebbe mij er tegengestelt ⁽¹⁾ en ik hebbe niet gedogt, dat men vrugtelooze gangen ⁽²⁾ en opzoekingen ten dien eynde zoude doen, ik hebbe gezeyd dat ik niet en wilde dat myne familie ten myner oorzaek zig zouden ten onderbrengen, dat ik myn ouders, myn broeders en zusters niet en wilde arm maeken, en ik hebbe agtervolgens deze aenmerkingen besloten myn vertrek, zoodat dezen diend om van u myn afscheyd te nemen. En den eenigsten troost denw: ik van u met regt verwagten en denw: gy my geven kont zal zyn, van te komen troosten de familie en bizonder onze lieve moeder, van hun nogt in den nood te laeten, jae van hun door alle mogelyke middels by te staen in hunnen ouderdom. Myn vertrek beslist uw geluk, want mits gy bynaer twee jaeren jonger zyt als ik, en vervolgens toebehoort aen een classe, dew: gaet misschien geheel gevraegt worden. Zult gy vry zyn van te gaen als hebbende een broeder tegenwoordig in dienst, ik verzoeke u dan jae ik gebiede u in den naem van uwe ouders van zonder den minsten uytstel wieder te keeren in den hert van van (sic) uwe ouders, van my daer te herplaetsen ⁽³⁾ met te doen het werck alle hetw: ik gewoon was te doen, en van te gedencken uwen broeder, denw: u geluk maekt, en u geeft uwe vryheid ⁽⁴⁾, is dat gy eenen waeren zoon zyt, gy zult volbrengen ten opzigt van uwe ouders alle de pligten van zoon, en isdat gy hebt de gevoelens van de broederlyke liefde, en zal ik nog gaen uyt uwe geheugenisse ⁽⁵⁾, en door uwe bezigheden en spaeringen zult gy tragten te voorzien aen de nooden van uwen broeder, dit doende zult gy my ligt maeken den last denw: ik moet draegen, en gy zult my troosten in alle myne moeytens ende ellendens, myn eenigste but ⁽⁶⁾ is voor den moment is van te konnen komen in een bende van ruyterye ⁽⁷⁾, en bizonder van aengenomen te worden in de keizerlyke lyfwacht, ik hope dat den oorlog niet en zal euwiglyk dueren, ende dat wy binnen het jaer zelfs zullen geraeken tot den vrede, denw: wy zoolang gewenscht hebben, vaert dan wel, lieven broeder ! gedenckt het geen ik u schryve, gehoorzaemt uwe ouders gelyk ik moet gehoorzaemen aen het lot, en bid voor dien denw: met de traenen in de oogen u omhelst zig zeggende Joannes Baptista Marcus Renaerts 1818.

Einde van de derde bladzijde van deel ii, nederlandstalige tekst. (wordt vervolgd).

Noot en verklaring :
(1) ik heb mij er tegen verzet
(2) gangen = démarches = stappen. Ik heb mij er tegen verzet dat men nutteloze stappen zou ondernemen
(2) uitvluchten of redenen om niet moeten soldaat te worden
(3) vervangen. Hij vraagt zijn broeder hem te vervangen tijdens zijn afwezigheid, door te zorgen voor de ouders, het werk
 te doen en spaarzaam te zijn om aldus te voorzien inde noden van zijn broeder soldaat.
(4) omdat hij soldaat moet worden, komt zijn broeder vrij en vraagt hem dus zijn taken over te nemen..
(5) hij zijn broeder hem niet te vergeten
(6) doel
(7) hij zou graag in de “Compagnie de Cavaliers” willen binnengeraken 

vervolg ii partie
Vierde pagina

profiteert van het voorbeeld ⁽¹⁾.

Men beeld zig somwylen in, dat men zyne dienst-boden stoutelyk moet bekyven en straffen, om beter gedient te worden; en t’ is ter contrarie den waeren middel om het slegt te worden, met te kyven doet men meer afkeer krygen als men aenmoedigt, meer gezacht ten hoogsten maer om schyn-heyligen te maeken, denw: in de afwezentheyd der meester wil weeten sig te vergoeden van de vreeze denw: hun tegenwoordigheyd gekost heeft eenen wijzen en zagtzingen mensch hun eenen dienst-bode meesteragtig aenspreeken zonder hem smaed aen te doen en zonder geen woord te zeggen waer hy kun kwaed worden. Hy verwyt hem zyne misslagen met kloekmoedigheid, zonder te missen aen de eerbewyzing dew: hy aen de weerdigheyd van den mensch schuldig is, hy berispt het geen hy met zynen wil gedaen heeft, zonder iet te mispryzen van het geen de natuur oft fortuyn in hem gemaekt heeft, hy zoekt den misdaedigen te berispen, en niet hem te schaemen, ook, verre van over hem kwalyk te vreeden te zyn men agt hem, men bedankt hem; en men bemint hem er van maer meer.

Gy weet ongetwyffelt dien schoonen voorval van myn-heer van Turenne, denw: dikwils verhaelt geweest is en denw: het altyd verdient te worden, hy was eenen zomerschen dag in een klyn kort onderkleed en met een slaep-muts aan eenen venster van zyne voorkamer; daer kwaem eenen van zyne lieden en bedroogen door het kleedzel zag hem aen voor den adjudant⁽²⁾, hy koomt stillekens agter by, en geeft hem eenen goeden slag op zyne billen, den geslaegen man draeyet zig aenstonds om, den knegt ziet al beevende het gezigt van zynen meester: hy valt op zyn knien heel onsteld: myn heer zegt hy hem, ik hebbe gemeynt dat het gregorius was, en als het gregorius was geweest had, hervatte myn heer van Turenne, zig agter vryvende, gy en moest zoo sterk niet slaen. Dit is al de berisping die hy aen dien dienst-bode dede en t is alzoo dat hy handelt ten opzigt van den anderen ook al was hy even geeert, van die dew: hem dienden, en van alle de geenen die die dienden onder hem.

J B M Renaerts.

Einde van het dagboek.

Mijn vraag is of het hier werkelijk moest eindigen ? Bruusk einde ? Is hij niet meer teruggekeerd van zijn soldatendienst ? Er zijn nog veel blanco bladen achter de laatste tekst. Wie was J.B.M. Renaerts en wat is er van hem geworden ?

Noot en verklaring :
(1) geeft het voorbeeld
(2) is hier : “l’ aide cuisine = hulpje in de keuken”